3FM nieuws

De vele vicieuze cirkels van pesten

  1. Nieuwschevron right
  2. De vele vicieuze cirkels van pesten

Socioloog Mieke van Stigt praat ons bij over de mechanismes van pestgedrag.

Beluister het interview dat Domien had met Mieke van Stigt:

De Oude Grieken zijn begonnen met pesten. In de Griekse mythologie beschoten de Goden elkaar met giftige pijlen, zo veroorzaakte de god Apollo de pest in het Griekse legerkamp voor Troje. En dan hebben we het over duizenden jaren voor Christus, hè?!

Het schieten met ziekmakende pijlen is een mooie beeldspraak voor pesten. Eenmaal geïnfecteerd met de pest word je namelijk maatschappelijk uitgesloten vanwege besmettingsgevaar.

Proces van buitensluiten

Eigenlijk geldt voor het huidige pesten op scholen, op de werkvloer en in instellingen hetzelfde. Dat vindt socioloog en pedagoog Mieke van Stigt, die in 2014 het boek Alles Over Pesten schreef. Ze werd vroeger zelf gepest en als professional verbaasde ze zich er dertig jaar later over hoe weinig bewustzijn bestaat omtrent de mechanismes van pesten.

"Pesten is een actief proces van sociale uitsluiting. Jij bent stom, jij bent agressief, jij hebt een stomme stem, jij stinkt, jij bent vies. Er wordt dus verwezen naar een maatschappelijk geaccepteerde norm en daarmee wordt de lage of hoge status van iemand gelegitimeerd. Zo van: 'Hij stinkt nu eenmaal, geen wonder dat niemand met hem wil spelen'."
- Mieke van Stigt, socioloog/pedagoog

'Ieuw, cooties!'

De link met de ziekte de pest is nog verder door te trekken, volgens Van Stigt. Iemand die gepest wordt heeft een lage sociale status en wordt door anderen dus 'gemeden als de pest'. Bovendien is die lage sociale status besmettelijk, want als je opkomt voor iemand die gepest wordt, dan daalt jouw sociale status ook.

"Op Amerikaanse scholen hebben gepeste kinderen cooties volgens pesters. Dat is een denkbeeldige ziekte en kinderen die dat hebben, wil je niet aanraken. Het gaat zelfs zo ver dat kinderen zich zogenaamd inenten tegen cooties. Dat is angst voor sociale besmetting."

Verschil tussen plagen en pesten

'Word je hard van'. 'Moet je maar voor jezelf opkomen'. 'Hij heeft toch sorry gezegd, nou moet jij ook ophouden'. Het zijn veel gehoorde reacties wanneer pestgedrag wordt aangekaart. 'Een plagerijtje moet kunnen, toch?!' Maar daar zit 'm de crux, want plagen en pesten zijn twee totaal verschillende dingen.

"Plagen is altijd goedmoedig bedoeld en uiteindelijk met een goed gesprek op te lossen. Maar een gepest kind krijgt geen kans om te rehabiliteren, om weer op gelijke voet te komen. Die kan dus ook niet weerbaarder worden. Of hij wordt juist extreem weerbaar, wat vaak gepaard gaat met geweld. En dan is het slachtoffer weer het probleem. Eerst is er ontkenning: 'Is een plagerijtje, moet je maar tegen kunnen.' Dat gaat het vanzelf over in beschuldiging: 'Jij moet voor jezelf opkomen, jij bent niet weerbaar'."

De kringloop van pesten

Het is een cyclus, een vicieuze cirkel zoals je wilt. Kinderen die langdurig gepest worden, vertonen op den duur ander gedrag. Ze zijn schrikachtiger, nerveuzer, reageren anders en de omgeving snapt dat niet. Die ziet dat gedrag en denkt: Dat kind is niet weerbaar, is prikkelbaar en gedraagt zich ook raar. Zo wordt het gevolg aangezien voor de oorzaak en wordt voorbij gegaan aan de pijn van het gepeste kind.

"Als jij een blauwe plek op je arm hebt onder je trui en iemand raakt dat heel zachtjes aan, dan maak je toch een sprongetje van de pijn. Als die ander niet weet dat jij een blauwe plek hebt, zal die reageren met: 'Waarom spring jij zo raar, ik raak je amper aan.' Zo werkt het ook met de pijn van pesten. Pesten is de allerergste vorm van emotionele pijn, zelfs zodanig dat het in de hersenen is waar te nemen. Alleen zie je die pijn niet van de buitenkant."

Pesten is natuurlijk, zelfs dieren doen het. Toch?!

Wat wij natuurlijk vinden, een klas vol met kinderen die van elkaar leren, is helemaal niet zo natuurlijk volgens de socioloog/pedagoog. Tuurlijk zijn mensen sociale dieren, die een groep nodig hebben om te overleven, maar dat is dan wel een zogeheten verticale groep, met mensen van alle leeftijden.

In een verticale groep heerst sociale saamhorigheid: wij zijn op elkaar aangewezen. Bovendien is er een natuurlijke hiërarchie, via geboorte bepaald, en je schuift automatisch op in de hierarchie. Kennis van het samenleven wordt doorgegeven van boven naar beneden. Dat is natuurlijk.

"Op school is dat niet zo. Het onderwijs zet kinderen verplicht bij elkaar op basis van leeftijd, wat het meteen een onnatuurlijke groep maakt, namelijk een horizontale. En ook nog eens met een denkbeeldig hek eromheen - de leerplicht - en alles wat daarbinnen gebeurt, is ook het gevolg van dat denkbeeldige hek. Omdat je niet weg kunt."

Geen ontkomen aan

In zo'n horizontale groep, waar de rangorde niet bepaald wordt door leeftijd en kennis, zijn kinderen (of collega's of bejaarden) op elkaar aangewezen om die hiërarchie te bepalen. In een klas komen als vanzelf populaire jongens en meisjes bovendrijven, die hun macht willen laten blijken.

Zij zoeken dan de kinderen die net iets gevoeliger, kleiner, jonger, slimmer zijn dan zij, die ze gebruiken om hun macht te legitimeren. Op de middelbare school zien leraren zo’n klas drie uur in de week, dus kinderen zijn aan elkaar overgeleverd.

"De normale reactie op pesten is dat je wegloopt. Dat kan dus niet op school. Je moet elke dag weer naar je klas en over datzelfde fietspad, waar jouw belagers je kunnen opwachten. Er is geen ontkomen aan. De rangorde is op zichzelf niet het probleem, maar als negatief leiderschap ontstaat natuurlijk wel. Pesten is het signaal dat het groepsvormingsproces negatief verloopt. En dat is schadelijk voor iedereen."

Schadelijk voor iedereen

Bij pesten gaat het vooral om het grotere plaatje. Want pesten is niet het probleem van een slachtoffer, maar pesten is ook niet het gevolg van gemene daders. Het is juist het gevolg van een onveilige groep. Volgens Van Stigt is pesten uiteindelijk schadelijk voor alle betrokkenen.

"Kinderen die in een pestende klas opgroeien, leren niet hoe je positief met elkaar omgaat, om zichzelf helemaal te ontplooien. Want een pestende groep is een onveilige groep, waarin je maar beter je mond kunt houden. De kans om je te ontwikkelen, word je ontnomen. En onder leerkrachten op een pestende school is meer ziekteverzuim, dus het is echt schadelijk voor alle betrokkenen."

De hamvraag: Wat doen we eraan?

Een mens heeft twee basisbehoeftes. Allereerst verbondenheid, het erbij horen. Daarnaast het jezelf kunnen zijn, wat enigszins tegenstrijdig is: bij een groep horen en jezelf zijn. Toch zijn die twee behoeftes in een veilige groep mogelijk. Dat je zonder schroom kunt aangeven wanneer je een goed idee hebt of als je kritiek hebt. De grote vraag is dus: Hoe creëer je een veilige groep?

"De leerkracht heeft een belangrijke rol. Met positief leiderschap worden kinderen op hun positieve eigenschappen aangesproken. Dus niet het pesten keihard neersabelen, maar uit elk kind het goede naar boven halen. In veilige en goed geleide groepen krijg je dan een positieve groep.

Word je gepest, is het zaak om er met iemand over te praten die je vertrouwt. En mensen om je heen te verzamelen, zoals Nina deze week ook al vertelde, die je willen helpen."

Tijdens de landelijke Week Tegen Pesten (21 tot 25 september) geeft 3FM aandacht aan pesten en alle zaken die daarmee te maken hebben. Op 3FM.nl vind je artikelen en interviews en tijdens de uitzending van 'Dit Is Domien' hoor je verhalen van mensen die zijn gepest.

Ster advertentie
Ster advertentie